Sprawozdanie merytoryczne z realizacji projektu pt. Społeczny Instytut Pomologiczny.
Zaangażowanie mieszkańców województwa pomorskiego w tym głównie Żuław Delty Wisły w ochronę historycznych sadów i drzew owocowych.
Umowa WFOŚ/D/673/100/2016
1
. Na czym polegał projekt
Projekt polegał na wzroście zaangażowania i świadomości mieszkańców woj. pomorskiego, w tym głównie mieszkańców Żuław Delty Wisły w ochronę zasobów przyrodniczych, historycznych i kulturowych jakimi są historyczne sady owocowe. Projekt był kontynuacja działań prowadzonych w latach 2015/2016 w ramach przedsięwzięcia pt. Tradycyjne sady i drzewa owocowe, jako cenny rezerwuar przyrodniczy, historyczny i kulturowy Żuław Delty Wisły. W 2015 i 2016 roku udało się zlokalizować 105 sadów, zinwentaryzować szczegółowo 26 sadów oraz oznaczyć - 42 odmiany jabłoni, 13 odmian grusz i 2 odmiany śliw oraz odnaleźć 22 odmiany jabłoni, których nie udało się oznaczyć, głównie z powodu braku owoców.
W projekcie zrealizowane zostały następujące interwencje badawcze i edukacyjne:
- zainicjowanie i praca Społecznego Instytutu Pomologicznego,
- społeczne pogotowie pomologiczne
- uzupełnienie inwentaryzacji pomologicznej tradycyjnych sadów
- konsultacje eksperckie dla właścicieli sadów i drzew historycznych odmian
- kształcenie mieszkańców powiatu nowodworskiego w zakresie- pomologii, ochrony, pielęgnacji, rozmnażania tradycyjnych odmian drzew owocowych (szkolenia, seminarium)
- popularyzację tematu tradycyjnych odmian drzew owocowych na terenie Żuław Delty Wisły i woj. pomorskiego (seminarium, publikacja, informacje w radio i prasie, portal internetowy)
- nawiązywanie współpracy w Polsce z organizacjami i instytucjami prowadzącymi działania w zakresie ochrony historycznych odmian drzew owocowych
- zakładanie sadów z tradycyjnymi odmianami drzew owocowych na gruntach prywatnych i przy instytucjach publicznych.
W projekt zaangażowani byli mieszkańcy Żuław i woj. pomorskiego oraz woj. kujawsko-pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Uczestnikami i odbiorcami byli miłośnicy historycznych odmian drzew owocowych oraz eksperci zajmujący się od wielu lat problematyką odtwarzania i ochrony tradycyjnych sadów.
2. Okres realizacji projektu: 1.04.2016 do 31.03.2017.
3. Opis zrealizowanych działań
Odbiorcy działań:
Odbiorca bezpośredni: 238 osób.
Odbiorca pośredni: ok. 940 osób.
Opis działań
1. Pogotowie pomologiczne-pakiet ochrony historycznego sadu
Pogotowie pomologiczne objęło kompleksowym pakietem ochronnym 2 wartościowe przyrodniczo i pomologicznie sady. Sad w Orlińcu i w Cyganku. Sady do ochrony zostały wybrane przy konsultacji z ekspertem z PAN w Powsinie. Aby działanie miało wymiar edukacyjny prace były wykonywane wspólnie z właścicielami.
W ramach pogotowia pomologicznego w sadzie zostały prowadzone prace:
- pielęgnacyjne- ciecia korekcyjne i odmładzające, usuwanie posuszu
- wiązania konarów
- bielenie pni, grabienie liści, zbiór zgniłych owoców
- zbiór owoców i pomoc w przetworzeniu owoców na soki i susz
- opisanie sadu i oznaczenie poszczególnych drzew tabliczkami informacyjnymi, tak aby sad spełniał rolę edukacyjną
- pobieranie materiału ciekawych odmian do okulizacji i szczepień
- doradztwo i konsultacje w zakresie bieżących działań
- dosadzenia nowych drzew
- plan nasadzeń
- udział w szkoleniach pomologicznych
2. Konsultacje pomologiczne dla właścicieli historycznych drzew owocowych.
Przeprowadzonych zostało 10 konsultacji.
Celem konsultacji była poprawa jakości w pracach ochrony tradycyjnych sadów przez ich właścicieli. Sprawdzoną formą bieżącego doradztwa dla właścicieli pojedynczych drzew były konsultacje telefoniczne i emailowe. Odbyły się też wizyty monitorujące. Mieszkańcy mogli zwrócić się z pytaniami do eksperta np. nt. ochrony, oznaczenia odmian, prac pielęgnacyjnych założenia nowego sadu, zakupu odpowiednich podkładek lub sadzonek drzew.
3. Rozmnażanie i przekazywanie sadzonek mieszkańcom|
W celu popularyzacji historycznych odmian oraz zachęcenia właścicieli sadów i ogrodów do zasadzania i ochrony historycznych odmian, zaplanowano przekazanie 100 drzew dla zainteresowanych tematyką mieszkańców. Dzięki nawiązaniu współpracy z Fundacja AgriNatura, mieszkańcom przekazano 1200 sadzonek drzew owocowych tradycyjnych odmian. Założonych zostało 21 sadów.
Aby otrzymać drzewo trzeba było spełnić następujące warunki: posiadać ogrodzony teren ok. 25 arów, zadeklarować prowadzenie prac sadowniczych zgodnie z zaleceniami eksperta, uczestniczyć w szkoleniach pomologicznych i spotkaniach Społecznego Instytutu Pomologicznego. Działanie cieszyło się dużym zainteresowaniem. Planujemy kontynuację działania jesienią 2017 roku. W 20 sadach zasadzono 1200 drzew.
4. Kontynuacja inwentaryzacji - uzupełnienie inwentaryzacji
Celem inwentaryzacji była kontynuacja lokalizowania cennych zasobów przyrodniczych – historycznych odmian drzew owocowych- jabłoni, grusz, śliw, wiśni, czereśni. Było to 3 tego typu działanie na terenie powiatu nowodworskiego i Żuław Delty Wisły. Inwentaryzacja przeprowadzona była w oparciu o informacje o lokalizacji starych sadów dostarczone przez mieszkańców powiatu nowodworskiego. Mieszkańcy otrzymali ulotki z kartami lokalizacji, sadu lub drzewa, które dostarczali do Klubu Nowodworskiego, lub przesyłali informacje emailowo. Na podstawie tych danych przeprowadziliśmy inwentaryzację.
Inwentaryzacja trwała 2 dni. W ramach inwentaryzacji uszczegóławiane były wyniki badań z 2015 roku. Udało się dotrzeć do 10 lokalizacji- punktów inwentaryzacyjnych.
5. Zakładanie sadów przy instytucjach publicznych. Współpraca ze szkołami.
Założone zostały 4 sady w miejscach publicznych- Gdynia, Kwidzyn, Nowy Dwór Gdański. Sady zostały założone przy współpracy ze: Specjalnym Ośrodkiem Szklono- Wychowawczym w Nowym Dworze Gdański, Zespołem Szkół Specjalnych w Kwidzynie i Miastem Kwidzyn, Miastem Gdynia i Fundacją KOZIANOSTRA.
- Lekcje regionalne + opracowanie scenariuszy lekcji dla przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych.
Klub Nowodworski i Muzeum Żuławskie posiada bogatą praktykę w edukacji regionalnej. Przeprowadziliśmy 4 lekcje regionalne związane z ochrona historycznych drzew owocowych na Żuławach Delty Wisły. Opracowane zostały 2 scenariusze warsztatów nt. ochrony historycznych drzew owocowych. Oferta warsztatów zostanie wprowadzona do pakietu edukacyjnego Żuławskiego Parku Historycznego.
Warsztaty odbyły się w kl IV SP nr 2 w Nowym Dworze Gdańskim, kl. III b SP nr 2 w Nowym Dworze Gdańskim, kl. VI b SP nr 2 w Nowym Dworze Gdańskim i Specjalnym Ośrodeku Szkolno-Wychowawczym w Nowym Dworze Gdańskim.
6. Zainicjowanie i prowadzenie Społecznego Instytutu Pomologicznego
W ramach spotkań SIP (Społecznego Instytutu Pomologicznego) zaplanowano szkolenia, spotkania z decydentami, opracowywanie materiałów wydawniczych i promocyjnych. Instytut ma siedzibę w domu podcieniowym- Mały Holender Żelichowo/Cyganek 31
Celem działalności jest budowanie środowiska miłośników ochrony historycznych odmian drzew owocowych oraz prowadzenie działań w celu popularyzacji i ochrony historycznych drzew owocowych. SIP nie ma formuły prawnej. Działa przy klubie nowodworskim, posiadającym osobowość prawną.
Zrealizowane działania inicjujące SIP
Cykl edukacyjny skierowany do mieszkańców powiatu nowodworskiego, wykazujących gotowość i zainteresowanie współpracą z Klubem Nowodworskim przy działaniach służących ochronie i promowaniu starych odmian drzew owocowych, w szczególności: właścicieli starych sadów, drzew owocowych, działkowców, sadowników, sołtysów, nauczycieli, aktywnych mieszkańców. Cykl edukacyjny przeprowadzony został w okresie od sierpnia do marca 2017 roku. Szkolenia poprowadził pomolog- Ryszard Rawski przy współpracy, Dominika Sudoł, Marka Opitza. Odbyły się 3 szkolenia, w których wzięło udział 50 osób.
Terminy szkoleń:
31.08.2016- Ochrona i promowanie tradycyjnych odmian drzew owocowych.
21.10.2016- 1500 drzew owocowych tradycyjnych odmian na pomorzu
25.03.2017- Jak założyć i pielęgnować sad.
Szczegółowa tematyka szkoleń:
· Podstawy pomologii- 4 h
Podstawowe zagadnienia:
Historia pomologii na świecie i w Polsce.
Zasady przeprowadzania inwentaryzacji pomologicznej;
Materiały służące do opisu i oznaczania owoców dawnych odmian
Cechy, według, których opisywane są owoce jabłoni i gruszy- deskryptor UPOV
Podział starych odmian na grupy według Diel-Lucas
Literatura przedmiotu
· Ochrona In situ i ex situ, rozmnażanie historycznych odmian drzew owocowych- 4 h
Podstawowe zagadnienia:
Metody ochrona In situ i ex situ historycznych
Budowa drzew owocowych
Terminologia (okulizacja, szczepienie, podkładka, zraz)
Sposoby szczepienia
Sposoby okulizacja
Terminy prac rozmnażania
Narzędzia do rozmnażania
Banki genów
Instytuty badawcze w Polsce
Literatura przedmiotu
· Zakładanie nowych sadów i prace pielęgnacyjne starych sadów i drzew wysokopiennych- 4 h
Podstawowe zagadnienia:
Przygotowanie terenu pod założenie sadu
Wybór materiału- podkładki, odmiany szlachetne
Formowanie koron
Cięcie i formowanie koron w sadzie
Ochrona przed chorobami i szkodnikami
Bielenie pni
Koszenie murawy
Nawożenie
Narzędzia do pielęgnacji drzew
Możliwości uzyskania wsparcia finansowego – UE, fundusze krajowe, fundusze lokalne, inne…
Literatura przedmiotu
· Choroby i ekologiczne metody zapobiegania i zwalczania chorób w sadach- 4 h
Podstawowe zagadnienia
Choroby drzew owocowych
„Szkodniki drzew owocowych”
Metody ochrony roślin- agrotechniczne, mechaniczne, biologiczne,
Mikrobiologiczne środki ochrony roślin
Ekologiczne sadownictwo
Inne: Bielenie pni, koszenie muraw, grabienie liści, nawożenie, wypas owiec, kóz,
Literatura przedmiotu
Spotkania z decydentami. SIP rozpoczął prowadzenie działań lobbingowych celem których jest prowadzenie procesu, w którym może nastąpić objecie ochroną historycznych drzew owocowych. Podobnie jak jest to w przypadku drzew ozdobnych- np. obejmowanie statusem pomnika przyrody, uzyskiwanie zgody na wycinkę drzewa, czy obowiązek namnażania i rozpowszechniania odmian historycznych przez właścicieli drzew itp. Przeprowadzono 1 spotkanie w dniu 23.03.2017, w którym wzięło udział 10 osób. Spotkania będą kontynuowane po zakończeniu projektu.
Materiały wydawnicze i promocyjne
Przygotowana zostanie aktualizacja wersji elektronicznej Poradnika ochrony historycznych odmian drzew na terenie Żuław Delty Wisły. Opracowana została strona internetowa i woreczek na susz owocowy- 100 szt.
Publikacja ma charakter poradnikowy. Odbiorcami publikacji są mieszkańcy powiatu nowodworskiego, w szczególności lokalni liderzy ekologiczni- uczestnicy inwentaryzacji oraz cyklu edukacyjnego. Publikacja jest dostępna do pobrania w formie elektronicznej na stronach internatowych Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy Nowym Dwór Gdański, Klubu Nowodworskiego oraz Żuławskiego Parku Historycznego.
Podstawowe części publikacji:
1. Historia sadownictwa na Żuławach Delty Wisły
2. Wyniki inwentaryzacji pomologicznej na terenie powiatu nowodworskiego
3. Opis charakterystycznych dla regionu powiatu nowodworskiego odmian owoców
4. Fotografie owoców (album owoców)
5. Poradnik
-Ochrona In situ i ex situ, rozmnażanie historycznych odmian drzew owocowych
- Zakładanie nowych sadów i prace pielęgnacyjne starych sadów i drzew wysokopiennych
-Choroby i ekologiczne metody zapobiegania i zwalczania chorób w sadach
-Przetwarzanie owoców historycznych odmian owoców -przepisy i fotografie potraw
Efekt ekologiczny projektu
Projekt ma charakter badawczo- edukacyjny. Dzięki realizacji projektu powstał Społeczny Instytut Pomologiczny którego celem jest budowanie środowiska miłośników ochrony historycznych odmian drzew owocowych oraz prowadzenie działań lobbingowych w celu popularyzacji i ochrony historycznych drzew owocowych. SIP nie ma formuły prawnej. Działa przy klubie nowodworskim, posiadającym osobowość prawną.
W ramach pierwszych działań SIP zrealizowano: min. tworzenie bazy danych nt. odmian tradycyjnych drzew owocowych rosnących na terenie powiatu nowodworskiego i pomorza, szkolenia pomologiczne, współpracę z decydentami w zakresie ochrony historycznych odmian drzew owocowych, lekcje regionalne, założenie sadów na gruntach prywatnych i przy instytucjach publicznych. Baza danych jest narzędziem do prowadzania działań edukacyjnych i popularyzujących ochronę tradycyjnych sadów. Dzięki działaniom SIP poznajemy też charakterystyczne zasoby przyrodnicze, które występują w sadach tradycyjnych- gatunki ptaków, ssaków, płazów, porostów, rośliny miododajne itp. Mieszkańcy powiatu zdobędą wiedzę i umiejętności w zakresie ochrony, pielęgnacji, zakładania, rozmnażania tradycyjnych odmian drzew owocowych. Realizacja projektu przyczyni się do ochrony tradycyjnych sadów. Wzrosło zainteresowanie mieszkańców i władz lokalnych tematem tradycyjnych sadów. Została utworzona kolekcja charakterystycznych dla powiatu nowodworskiego odmian tradycyjnych owoców. Wartości przyrodnicze, kulturowe i historyczne tradycyjnych sadów zastały spopularyzowane na terenie woj. pomorskiego, kujawsko-pomorskiego, warmińsko-mazurskiego. Efekty projektu pozwalają na realizację kolejnych działań służących ochronie in situ i ex situ tradycyjnych sadów i drzew owocowych na terenie Żuław Delty Wisły.
Sprawozdanie sporządził: Dominik Sudoł
Projekt współfinansowany przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarski Wodnej w Gdańsku
Społeczny Instytut Pomologiczny przy Klubie Nowodworskim