Pogotowie Konserwatorskie - wsparcie obywatelskiej ochrony dziedzictwa kulturowego

Idea Pogotowania Konserwatorskiego zrodziła się w środowisku Klubu Nowodworskiego, który od kilkunastu lat aktywnie wspiera ochronę dziedzictwa kulturowego Żuław, prowadząc od 1994 roku Muzeum Żuławskie, gdzie gromadzi i udostępnia obiekty kultury materialnej dawnych mieszkańców Żuław. Uratował szczątki ostatniego w Polsce wiatraka odwadniającego. Zajmuje się konserwacją zabytkowych nagrobków, które uratował ze zdewastowanych cmentarzy mennonickich. Kilka zabytkowych cmentarzy udało się uratować dzięki współpracy z mennonitami z Niderlandów, Niemiec i Kanady. Przywrócił regionowi (w postaci nowego wydawnictwa) legendy ukryte do niedawna w starych zapiskach i kronikach. Dużym zainteresowaniem cieszą się organizowane przez nas konferencje popularno naukowe i wykłady terenowe (ostatnio: Kraina Wiatraków Powraca, Gotyk na Żuławach). Mimo poczucia, że robi się wiele, ciągle jest to wyścig z czasem.

Naturalnym elementem działań ochrony dziedzictwa kulturowego jest prowadzenie edukacji i udzielania konsultacji. W 2009 roku tej idei, wsparcia udzieliła Lokalna Grupa Działania, organizując w ramach projektu Tradycyjny Dom Żuławski - niedoceniane piękno, grupy wsparcia, które wykonały plenery dokumentacyjne, szkolenia i konkursy artystyczne. Również ważne wsparcie Pogotowie Konserwatorskie otrzymało ze strony gminy Cedry Wielkie, współpracując i uruchamiając standard pracy działań konsultacyjnych w ramach projektu Zabytkom na ratunek. W roku 2012 i 2013 realizujemy projekt Przywrócić Szacunek Zabytkom w Delcie Wisły w partnerstwie z Narodowym Instytutem Dziedzictwa i Gimnazjum z Kmiecina oraz Liceum Ogólnokształcącym w Nowym Dworze Gdańskim. Dzięki wielkim potrzebom i prostocie działania Pogotowie Konserwatorskie ma duże szanse realnego wsparcia istniejącej społecznej opieki zabytków oraz państwowych służb ochrony zabytków.

Podczas realizacji projektów zaproponowaliśmy, aby wspólnym symbolem działań ochrony dziedzictwa kulturowego był dzwon. Sylwetka dzwonu zamieszczona w logo pogotowia konserwatorskiego została przekopiowana z dzwonu z Cedr Wielkich, który w ramach projektu Zabytkom na ratunek, powraca z Niemiec na swoje dawne miejsce w kościele parafialnym. Dzwon to też alarm w sytuacji zagrożenia, a tu blisko do skojarzeń z alarmującym stanem naszych zabytków. Dla odróżnienia realizowanych inicjatyw i ich organizatorów na górze loga umieszcza się nazwę projektu a na dole realizatora. Forma działania Pogotowie Konserwatorskiego sprowadza się do aktywności nieformalnych grup, najczęściej działających przy stowarzyszeniach zajmujących się ochroną dziedzictwa kulturowego. Pogotowie Konserwatorskie zostaje uruchomione w momencie otrzymania informacji o potrzebie rozwiązania problemów czy podjęcia działań ratunkowych, zgłaszanych przez właścicieli obiektów zabytkowych, muzeów czy instytucji. Zależnie od zgłaszanych spraw do rozwiązania problemu organizowany jest odpowiedni zespół ekspertów – praktyków głównie architektów, regionalistów, konserwatorów dzieł sztuki, ekspertów pozyskiwania funduszy. Interdyscyplinarne podejście do problemów ochrony dziedzictwa kulturowego zapewnia właściwe rozpoznanie problemów i udzielenie rzeczowej konsultacji. Liderzy Pogotowania Konserwatorskiego to osoby z doświadczeniem, zazwyczaj realizujące na co dzień podobne działania. W 2009 roku Pogotowie Konserwatorskie udzieliło kilkaset konsultacji w terenie, a w tym wiele działań ratunkowych, które ocaliły obiekty zabytkowe. Podczas przeprowadzania oględzin miejsc, obiektów wykonywana jest dokumentacja fotograficzna, która wraz z opisem konsultacji stanowi materiał archiwalny udostępniany do dalszych badań. Doświadczenia i najczęściej występujące podczas konsultacji problemy ze sposobami ich rozwiązywania opisywane są na stronach www.pogotowiekonserwatorskie.pl , www.cedry-wielkie.pl www.zph.org.pl

Korzyści jakie przynosi działalność Pogotowia Konserwatorskiego:

• uratowanie konkretnych obiektów, dokumentów, relacji, dokumentacja fotograficzna, inwentaryzacja – najbardziej wymiernym efektem pracy Pogotowia Konserwatorskiego są konkretne obiekt, które zostały uratowane uzupełniając kolekcję muzeów, znajdując nowego właściciel,
• finansowe – przez zastosowanie odpowiednich działań możliwe są wymierne oszczędności. Doradztwo przy pozyskiwaniu funduszy. Wymierna wartość uratowanych obiektów czy eksponatów,
• oszczędność czasu – wyjaśnianie procedur, stosowanie odpowiednich zabiegów konserwatorskich, przybliżenie dobrych praktyk z udostępnieniem kontaktów umożliwia skrócenie czasu na uzyskanie dokumentacji, pozwoleń oraz realizacji inwestycji.
• określenie wartości obiektu - uświadomienie wartości obiektów i jego wyposażenia to jedno z ważniejszych działań mających wpływ na wzbudzenie motywacji do podjęcia działań ochronnych,
• odkrycia historyczne, – członkowie Pogotowia Konserwatorskiego często mają możliwość zapoznania się z miejscami niedostępnymi, które nie były badane pod kątem etnograficznym czy architektonicznym jak to miało miejsce w piwnicy domu w Drewnicy, gdzie właściciel odkrył nietypowe fundamenty mogące być pozostałością po dawnych umocnieniach twierdzy Gdańska Głowa,
• inspiracja, nowe inicjatywy – członkowie Pogotowia Konserwatorskiego to głównie regionaliści, którzy swym zaangażowaniem zapalają innych do zajmowania dziedzictwem regionu. Dzięki takiej aktywności powstają nowe inicjatywy jak uporządkowanie kolejnych cmentarzy, upamiętnianie miejsc historycznych. W ramach działań doradczych eksperci biorą udział przy opracowaniach koncepcji zagospodarowania terenów gminnych pod kątem kulturowo historycznym,
• nowe kontakty, sojusznicy, zaufanie
• działalność Pogotowia Konserwatorskiego jest dobrze odbierana o czym świadczą spontaniczne listy z podziękowaniami, zaproszenia na otwarcia restaurowanych obiektów. Dzięki zaufaniu i wzajemnym kontaktom tworzy się krąg osób i instytucji lepiej się rozumiejących, wymieniających się informacjami i pomocą, - monitoring problemów
• aktywność Pogotowia Konserwatorskiego układa się najczęściej pomiędzy strukturami urzędowymi a społeczną sferą działań opieki nad zabytkami gdzie należy rozwijać wzajemne zrozumienie i zaufanie. Przy aktualnym prawie dotyczącym ochrony zabytków jest to niezmiernie trudne. Jedna z ważnych potrzeb jaka tu występuje to działania informujące o problemach i sposobach ich rozwiązywania.