Sprawozdanie merytoryczne z realizacji projektu pt. Społeczny Instytut Pomologiczny.

Zaangażowanie mieszkańców województwa pomorskiego w tym głównie Żuław Delty Wisły w ochronę historycznych sadów i drzew owocowych.

 

Umowa WFOŚ/D/673/100/2016

1.       Na czym polegał projekt

Projekt polegał na wzroście zaangażowania i świadomości mieszkańców woj. pomorskiego,  w tym głównie mieszkańców Żuław Delty Wisły w ochronę zasobów przyrodniczych, historycznych i kulturowych jakimi są historyczne sady owocowe.  Projekt był kontynuacja działań prowadzonych w latach 2015/2016 w ramach przedsięwzięcia pt.  Tradycyjne sady i drzewa owocowe, jako cenny rezerwuar przyrodniczy, historyczny i kulturowy Żuław Delty Wisły. W 2015 i 2016 roku udało się zlokalizować 105 sadów, zinwentaryzować szczegółowo 26 sadów oraz oznaczyć - 42 odmiany jabłoni, 13 odmian grusz i 2 odmiany śliw oraz  odnaleźć 22 odmiany jabłoni, których nie udało się oznaczyć, głównie z powodu braku owoców.

W projekcie zrealizowane zostały następujące interwencje badawcze i edukacyjne:

- zainicjowanie i praca Społecznego Instytutu Pomologicznego,

- społeczne pogotowie pomologiczne

- uzupełnienie inwentaryzacji pomologicznej tradycyjnych sadów

- konsultacje eksperckie dla właścicieli sadów i drzew historycznych odmian

- kształcenie mieszkańców powiatu nowodworskiego w zakresie- pomologii, ochrony, pielęgnacji, rozmnażania tradycyjnych odmian drzew owocowych (szkolenia, seminarium)

- popularyzację tematu tradycyjnych odmian drzew owocowych na terenie  Żuław Delty Wisły i woj. pomorskiego (seminarium, publikacja, informacje w radio i prasie, portal internetowy)

- nawiązywanie współpracy w Polsce  z organizacjami i instytucjami prowadzącymi działania w zakresie ochrony historycznych odmian drzew owocowych

- zakładanie sadów  z tradycyjnymi odmianami drzew owocowych na gruntach prywatnych i przy instytucjach publicznych.

W projekt zaangażowani byli mieszkańcy Żuław i woj. pomorskiego oraz woj. kujawsko-pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Uczestnikami i odbiorcami byli miłośnicy historycznych odmian drzew owocowych oraz eksperci zajmujący się od wielu lat problematyką odtwarzania i ochrony tradycyjnych sadów.

2.       Okres realizacji projektu: 1.04.2016 do 31.03.2017.

3.       Opis zrealizowanych działań

 

 

Odbiorcy działań:

Odbiorca bezpośredni: 238 osób.

Odbiorca pośredni: ok. 940 osób.

 

Opis działań

 1. Pogotowie pomologiczne-pakiet ochrony historycznego sadu

 Pogotowie  pomologiczne objęło kompleksowym pakietem ochronnym 2 wartościowe  przyrodniczo i pomologicznie sady.  Sad w Orlińcu i w Cyganku. Sady do ochrony zostały wybrane przy konsultacji z ekspertem z PAN w Powsinie. Aby działanie miało wymiar edukacyjny prace były wykonywane wspólnie z właścicielami.
 W ramach pogotowia pomologicznego w sadzie zostały prowadzone prace:
- pielęgnacyjne- ciecia korekcyjne i odmładzające, usuwanie posuszu
- wiązania konarów
- bielenie pni, grabienie liści, zbiór zgniłych owoców
- zbiór owoców i pomoc w przetworzeniu owoców na soki i susz
- opisanie sadu  i oznaczenie poszczególnych drzew tabliczkami informacyjnymi, tak aby sad spełniał rolę edukacyjną
- pobieranie materiału  ciekawych odmian do  okulizacji i szczepień
- doradztwo i konsultacje w zakresie bieżących działań
- dosadzenia  nowych drzew
- plan nasadzeń
- udział w szkoleniach pomologicznych

2. Konsultacje pomologiczne dla właścicieli  historycznych drzew owocowych.

Przeprowadzonych zostało 10 konsultacji.

Celem konsultacji była poprawa jakości w pracach ochrony tradycyjnych sadów przez ich właścicieli. Sprawdzoną formą bieżącego doradztwa dla właścicieli pojedynczych drzew były konsultacje telefoniczne i emailowe.  Odbyły się też wizyty monitorujące. Mieszkańcy mogli zwrócić się z pytaniami do eksperta np. nt. ochrony, oznaczenia odmian, prac pielęgnacyjnych  założenia nowego sadu, zakupu  odpowiednich podkładek lub sadzonek drzew.

3. Rozmnażanie i przekazywanie sadzonek mieszkańcom|

W celu popularyzacji historycznych odmian oraz zachęcenia właścicieli sadów i ogrodów do zasadzania i ochrony historycznych odmian, zaplanowano przekazanie 100 drzew dla zainteresowanych  tematyką mieszkańców.   Dzięki nawiązaniu współpracy z Fundacja AgriNatura, mieszkańcom przekazano 1200 sadzonek drzew owocowych tradycyjnych odmian. Założonych zostało 21 sadów.

 Aby otrzymać drzewo trzeba było spełnić następujące warunki: posiadać ogrodzony teren ok. 25 arów, zadeklarować prowadzenie prac sadowniczych zgodnie z zaleceniami eksperta, uczestniczyć w szkoleniach pomologicznych i spotkaniach Społecznego Instytutu Pomologicznego.  Działanie cieszyło się dużym zainteresowaniem. Planujemy kontynuację działania jesienią 2017 roku. W 20 sadach zasadzono 1200 drzew.

 

4.       Kontynuacja inwentaryzacji - uzupełnienie inwentaryzacji

Celem inwentaryzacji była kontynuacja  lokalizowania cennych zasobów przyrodniczych – historycznych odmian drzew owocowych- jabłoni, grusz, śliw, wiśni, czereśni. Było to 3 tego typu działanie na terenie powiatu nowodworskiego i Żuław Delty Wisły. Inwentaryzacja przeprowadzona była w oparciu o informacje o lokalizacji starych sadów dostarczone przez mieszkańców powiatu nowodworskiego. Mieszkańcy otrzymali ulotki z kartami lokalizacji, sadu lub drzewa, które dostarczali do Klubu Nowodworskiego, lub przesyłali informacje emailowo. Na podstawie tych danych przeprowadziliśmy inwentaryzację.

Inwentaryzacja trwała 2 dni.  W ramach inwentaryzacji uszczegóławiane były wyniki badań z 2015 roku.  Udało się dotrzeć do 10 lokalizacji- punktów inwentaryzacyjnych.

5.       Zakładanie sadów przy instytucjach publicznych. Współpraca ze szkołami.

Założone zostały 4 sady w miejscach publicznych- Gdynia, Kwidzyn, Nowy Dwór Gdański. Sady zostały założone przy współpracy ze: Specjalnym Ośrodkiem Szklono- Wychowawczym w Nowym  Dworze Gdański, Zespołem Szkół Specjalnych w Kwidzynie i Miastem Kwidzyn, Miastem Gdynia i Fundacją KOZIANOSTRA.  

  1. Lekcje regionalne + opracowanie scenariuszy lekcji dla przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych.

Klub Nowodworski i Muzeum Żuławskie  posiada bogatą praktykę w edukacji regionalnej. Przeprowadziliśmy 4 lekcje regionalne związane z ochrona historycznych drzew owocowych na Żuławach Delty Wisły.  Opracowane zostały 2 scenariusze warsztatów nt.  ochrony historycznych drzew owocowych.   Oferta warsztatów zostanie wprowadzona do pakietu edukacyjnego Żuławskiego Parku Historycznego.

Warsztaty odbyły się w kl IV SP nr 2 w Nowym Dworze Gdańskim, kl. III b SP nr 2 w Nowym Dworze Gdańskim, kl. VI b SP nr 2 w Nowym Dworze Gdańskim i Specjalnym Ośrodeku Szkolno-Wychowawczym w Nowym Dworze Gdańskim.

6.       Zainicjowanie i prowadzenie  Społecznego Instytutu Pomologicznego

W ramach spotkań SIP (Społecznego Instytutu Pomologicznego) zaplanowano szkolenia, spotkania z decydentami, opracowywanie materiałów wydawniczych i promocyjnych. Instytut  ma siedzibę w domu podcieniowym- Mały Holender Żelichowo/Cyganek 31

Celem działalności jest budowanie środowiska miłośników ochrony historycznych odmian drzew owocowych oraz prowadzenie działań w celu popularyzacji i ochrony historycznych drzew owocowych. SIP nie ma formuły prawnej. Działa przy klubie nowodworskim, posiadającym osobowość prawną.

Zrealizowane działania inicjujące SIP

 Cykl edukacyjny skierowany do mieszkańców powiatu nowodworskiego, wykazujących gotowość i zainteresowanie współpracą z Klubem Nowodworskim przy działaniach służących ochronie i promowaniu starych odmian drzew owocowych, w szczególności: właścicieli starych sadów, drzew owocowych, działkowców, sadowników, sołtysów, nauczycieli, aktywnych mieszkańców. Cykl edukacyjny przeprowadzony został w okresie od sierpnia do marca 2017 roku. Szkolenia poprowadził pomolog- Ryszard Rawski przy współpracy, Dominika Sudoł, Marka Opitza.   Odbyły się 3 szkolenia, w których wzięło udział 50 osób.

Terminy szkoleń: 

31.08.2016- Ochrona i promowanie tradycyjnych odmian drzew owocowych.

21.10.2016- 1500 drzew owocowych tradycyjnych odmian na pomorzu

25.03.2017- Jak założyć i pielęgnować sad.

Szczegółowa tematyka szkoleń: 

·         Podstawy pomologii- 4 h

Podstawowe zagadnienia:

Historia pomologii na świecie i w Polsce.

Zasady przeprowadzania inwentaryzacji pomologicznej;

Materiały służące do opisu i oznaczania owoców dawnych odmian

Cechy, według, których opisywane są owoce jabłoni i gruszy- deskryptor UPOV
Podział starych odmian na grupy według Diel-Lucas

Literatura przedmiotu

 

·         Ochrona In situ i ex situ, rozmnażanie historycznych odmian drzew owocowych- 4 h

Podstawowe zagadnienia:

Metody ochrona In situ i ex situ historycznych

Budowa drzew owocowych

Terminologia (okulizacja, szczepienie, podkładka, zraz)

Sposoby szczepienia

Sposoby okulizacja

Terminy prac rozmnażania

Narzędzia do rozmnażania

Banki genów

Instytuty badawcze w Polsce
Literatura przedmiotu

 

·         Zakładanie nowych sadów i prace pielęgnacyjne starych sadów i drzew wysokopiennych- 4 h

Podstawowe zagadnienia:

Przygotowanie terenu pod założenie sadu

Wybór materiału- podkładki, odmiany szlachetne

Formowanie koron

Cięcie i formowanie koron w sadzie

Ochrona przed chorobami i szkodnikami

Bielenie pni

Koszenie murawy

Nawożenie

Narzędzia do pielęgnacji drzew

Możliwości uzyskania wsparcia finansowego – UE, fundusze krajowe, fundusze lokalne, inne…

Literatura przedmiotu

 

·         Choroby i ekologiczne metody zapobiegania i zwalczania chorób w sadach- 4 h

Podstawowe zagadnienia

Choroby drzew owocowych

„Szkodniki drzew owocowych”

Metody ochrony roślin- agrotechniczne, mechaniczne, biologiczne,

Mikrobiologiczne środki ochrony roślin

Ekologiczne sadownictwo

Inne: Bielenie pni, koszenie muraw, grabienie liści, nawożenie, wypas owiec, kóz,

Literatura przedmiotu

 

 

Spotkania z decydentami. SIP rozpoczął prowadzenie działań lobbingowych celem których jest  prowadzenie procesu, w którym może nastąpić objecie ochroną historycznych drzew owocowych. Podobnie jak jest to w przypadku drzew ozdobnych- np. obejmowanie  statusem pomnika przyrody,  uzyskiwanie zgody na wycinkę  drzewa, czy obowiązek namnażania i rozpowszechniania odmian historycznych przez właścicieli drzew itp. Przeprowadzono 1 spotkanie w dniu 23.03.2017, w którym wzięło udział 10 osób.  Spotkania będą kontynuowane po zakończeniu projektu.

Materiały wydawnicze i promocyjne

Przygotowana zostanie aktualizacja  wersji elektronicznej Poradnika ochrony historycznych odmian drzew na terenie Żuław Delty Wisły. Opracowana została strona internetowa i woreczek na susz owocowy- 100 szt.

Publikacja ma charakter poradnikowy.  Odbiorcami publikacji są mieszkańcy powiatu nowodworskiego, w szczególności lokalni liderzy ekologiczni- uczestnicy inwentaryzacji oraz cyklu edukacyjnego. Publikacja jest dostępna do pobrania w formie elektronicznej  na stronach internatowych Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy Nowym Dwór Gdański, Klubu Nowodworskiego oraz Żuławskiego Parku Historycznego.

Podstawowe części publikacji:

1.       Historia sadownictwa na Żuławach Delty Wisły

2.       Wyniki inwentaryzacji pomologicznej na terenie powiatu nowodworskiego

3.       Opis charakterystycznych dla regionu powiatu nowodworskiego odmian owoców

4.       Fotografie owoców (album owoców)

5.       Poradnik
-Ochrona In situ i ex situ, rozmnażanie historycznych odmian drzew owocowych
- Zakładanie nowych sadów i prace pielęgnacyjne starych sadów i drzew wysokopiennych
-Choroby i ekologiczne metody zapobiegania i zwalczania chorób w sadach
-Przetwarzanie owoców historycznych odmian owoców -przepisy i fotografie potraw

 

Efekt ekologiczny projektu

Projekt ma charakter badawczo- edukacyjny. Dzięki realizacji projektu powstał Społeczny Instytut Pomologiczny którego celem jest budowanie środowiska miłośników ochrony historycznych odmian drzew owocowych oraz prowadzenie działań lobbingowych  w celu popularyzacji i ochrony historycznych drzew owocowych. SIP nie ma formuły prawnej. Działa przy klubie nowodworskim, posiadającym osobowość prawną.

W ramach pierwszych działań SIP zrealizowano:  min. tworzenie bazy danych nt. odmian tradycyjnych drzew owocowych rosnących na terenie powiatu nowodworskiego i pomorza, szkolenia pomologiczne, współpracę z decydentami w zakresie ochrony historycznych odmian drzew owocowych, lekcje regionalne, założenie sadów na gruntach prywatnych i przy instytucjach publicznych.  Baza danych jest narzędziem do prowadzania działań edukacyjnych i popularyzujących ochronę tradycyjnych sadów. Dzięki działaniom SIP  poznajemy też charakterystyczne zasoby przyrodnicze, które występują w sadach tradycyjnych- gatunki ptaków, ssaków, płazów, porostów, rośliny miododajne itp. Mieszkańcy powiatu zdobędą wiedzę i umiejętności w zakresie ochrony, pielęgnacji, zakładania, rozmnażania tradycyjnych odmian drzew owocowych. Realizacja projektu przyczyni się do ochrony tradycyjnych sadów. Wzrosło zainteresowanie mieszkańców i władz lokalnych tematem tradycyjnych sadów.  Została utworzona kolekcja charakterystycznych dla powiatu nowodworskiego odmian tradycyjnych owoców.  Wartości przyrodnicze, kulturowe i historyczne tradycyjnych sadów zastały spopularyzowane na terenie woj. pomorskiego, kujawsko-pomorskiego, warmińsko-mazurskiego. Efekty projektu pozwalają na realizację kolejnych działań służących ochronie in situ i ex situ tradycyjnych sadów i drzew owocowych na terenie Żuław Delty Wisły.

 

Sprawozdanie sporządził: Dominik Sudoł

 

 

Projekt współfinansowany przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarski Wodnej w Gdańsku

 

Społeczny Instytut Pomologiczny przy Klubie Nowodworskim

 

Stowarzyszenie Miłośników Nowego Dworu Gdańskiego
Klub Nowodworski
ul. Kopernika 17
82-100 Nowy Dwór Gdański
tel. 55 247 57 33
fax 55 247 57 33
e-mail: biuro@klubnowodworski.pl

NIP: 578-11-21-846